Niecały kilometr na północ od wsi Szczęsnowicze (gmina Szudziałowo), na niewielkim, porośniętym bujnym zbożem pagórku znajduje się okazały drewniany wiatrak. To jeden z ostatnich na tym terenie wiatraków sokólskich.

Jan, bo tak się oficjalnie nazywa wiatrak konstrukcją budynków i mechanizmów wewnętrznych zbliżony jest do „koźlaków". Nazwa uwieczniona została na metalowej chorągiewce. Prawdopodobnie jego budowniczym był właśnie Jan...może Szczęsnowicz?

Niegdyś stanowiły one stały element tutejszego krajobrazu, teraz powoli odchodzą w zapomnienie, choć wiatry smagające Wzgórza Sokólskie nic nie straciły ze swej mocy.

Ich cechą charakterystyczną są kamienne fundamenty w kształcie ściętego stożka, stanowiące ich podstawę. Stożek ten zwany kopcem, wykonany z polnych kamieni i cementowo-wapiennej zaprawy, pełnił funkcję podpory obrotowej młyna.

W jego osi wmurowany jest słup, na którym wspiera się budowla sięgająca drugiego piętra. W wiatraku ze Szczęsnowicz zastosowano (tak jak w wiatraku w MInkowcach) ciekawy sposób chłodzenia łożyska: za pomocą powietrza napływającego od strony nawietrznej specjalną rynną z desek.

Wiatrak w Szczęsnowiczach, jak podają źródła, powstał w 1963 roku. W porównaniu do podobnych obiektów w Minkowcach czy Wojnowcach jest „młodzieniaszkiem”. Może dlatego zachował się w całkiem dobrym stanie.
Choć po drewnianych skrzydłach nie pozostał nawet najmniejszy ślad, to wnętrze wiatraka skrywa zadziwiająco kompletny mechanizm.

Natomiast początki tego typu konstrukcji sięgają średniowiecza (do Polski przywędrował w XIV wieku). Mało kto wie, ale to właśnie takie wiatraki stały się inspiracją dla bajkowych „chatek na kurzej łapce”. Tak zwany kozioł, stanowiący podstawę konstrukcji wiatraka, częstokroć pozostawał odsłonięty, co sprawiało wrażenie, jakby został zamocowany właśnie na „kurzej łapce”. Opowieści mrożące krew w żyłach dzieci miały odstraszyć je od zabaw w pobliżu obracających się skrzydeł wiatraka.

Mapa z 1923 roku oraz księga adresowa z roku 1930 nic o nim nie wspominają. Niestety wiatrak Jan nie jest wpisany do rejestru zabytków, ani też ujęty w ewidencji.

źródło: Fundacja Ochrony Zabytków "Na Rubieży", hejpodlasie
zdjęcia: Grzegorz Ryżewski

opr./WŻ/