Wieś Ciemne (gm. Suchowola, pow. sokólski) powstała w XVIII wieku i w 1744 roku występowała w spisie wiosek należących do parafii chodorowskiej. Administracyjnie tereny te do 1795 roku wchodziły w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego połączonego z Koroną Polską unią. Granica między oba państwami, które stanowiły Rzeczypospolitą Obojga Narodów, przebiegała przez wieki na Biebrzy i Brzozówce. Granica na Biebrzy przetrwała również w okresie zaborów (oddzielała Królestwo Polskie od Cesarstwa Rosyjskiego).

W latach 80. XVIII wieku wieś wchodziła w skład ekonomii grodzieńskiej i podporządkowana była dworowi kluczowemu w Ostrówku (klucz ostrowiecki). Wówczas mieszkali tu następujący gospodarze z rodzinami: Marcin Marciszel, wdowa Jankowska, Wojciech Żdaniuk, Wawrzyniec Szczepurko, dziesiętnik Sebastian Parafianowicz, gajowy Jan Kukuć, Kazimierz Rodkiewicz, morgowniczy Jan Świderski, Franciszek Olszewski, Ludwik Niedzwiecki, wdowa Walendziakowa, Dominik Smarzewski.

W tym czasie funkcjonowała tu karczma i browar tak opisywane: „Karczma Ciemnianska z drzewa ciosanego słomą kryta, do sieni drzwi na biegunie, do izby także na biegunie w niej okien małych 4. Piec kaflany szary z gliny, komora w niej okienko małe jedne. Drzwi do spiżarni i z niej na tył budynku na biegunie dwoje. Pułap z tarcic, podłoga z gliny, chlew do sieni przystawiony, do niego wrota z dranic na biegunach”.

„Browar stary z dylów słomą kryty, do którego wrota na biegunie. Studnia z zrębem i żurawiem stara. Do tegoż [browaru] słodownia słomą kryta z drzewa ciosanego, piec i podłoga z gliny, pułap z dylów, drzwi na biegunie”.
W 1784 roku pleban suchowolski opisując swoją parafię zapisał: „ Ciemne wioska na zachód słońca ku północy od kościoła, więcej półtora mili, do klucza ostrowieckiego należąca, nad błotami rzeki Bobry usiedlona, ma być przesiedlona do Domuradów”. Trudno powiedzieć z jakiego powodu miano wieś zlikwidować a mieszkańców osiedlić w Domuratach. Sprawa jest do zbadania.

W XIX wieku wieś znalazła się początkowo pod zaborem pruskim (1795-1807), a następnie rosyjskim – do 1915 roku. W 2. połowie XIX wieku wchodziła w skład gminy Bagny z siedzibą w Domuratach, do której należały następujące wsie: Bagny, Brukowo, Chlewisk Górny, Chlewisk Dolny, Horodnianka, Grymiaczki, Głęboczyzna, Grodzisk, Domuraty, Zwierzyniec (Zwierzyniec Wielki) Zwierzany (Zwierzyniec Mały), Czarnorzeczka – uroczysko, Lewki, Pięciowłóki, Kiersnówka, Grodzisk – przysiółek, Kuderewszczyzna, Czarnorzeczka – uroczysko, Leszczany, Gajewo- uroczysko, Laudańszczyzna, Leśniki, Małowista, Okopy, Olsza, Olszanka – uroczysko, Bagno –przysiółek, Podwugły, Dwugły – przysiółek, Ciemne – uroczysko, Podhorodnianka, Żakle – uroczysko, Podostrówek, Ostrówek, Trzyrzeczki. Chmielówka, Chmielniki, Jagłowo. Wśród miejscowości niepaństwowych wymieniano: Suchowola (obok miasta) ziemia kościelna, Grodzisk majątek Marii Dejsza, Grymiaczki majątek Granata.

W 1866 roku było tu 12 domów, a przed I wojną światową 19 domów. Po odzyskaniu niepodległości Ciemne (zwane wówczas Ciemno) znalazło się w województwie białostockim, powiecie sokólskim i gminie Suchowola. W 1921 roku naliczono tu 19 budynków mieszkalnych oraz 50 mężczyzn i 61 kobiet. Wszyscy deklarowali narodowość polską i wiarę rzymskokatolicką.

We wsi zachowało się kilka ładnych, drewnianych domów oraz urocza kapliczka. Kapliczka została przeniesiona w obecne miejsce (środek miejscowości) po II wojnie światowej. Wcześniej ustawiona była za zabudowaniami wiejskimi. Jest to typ kapliczki domkowej występujący powszechnie na terenach wzdłuż Biebrzy w XIX wieku.

Uwagę zwraca też dom nr 7, wybudowany przez miejscowego cieślę w 1930 roku, bogato zdobiony. Zachował się spis mieszkańców wsi z 1926 roku.

źródło: FB Grzegorz Ryżewski

opr./WŻ/