W drugiej połowie października 1984 r. doszło do szeregu zdarzeń, które zakończyły się męczeńską śmiercią duszpasterza „Solidarności” księdza Jerzego Popiełuszki. Urodzony 1947 r. w Okopach obok Suchowoli duchowny zasłynął homiliami w trakcie Mszy Świętych za Ojczyznę, które były odprawiane w ostatnią niedzielę miesiąca w kościele pw. św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu. Dające Polakom otuchę w trudnych chwilach słowa, pełne nadziei ukierunkowane na wiarę, prawdę i wolność człowieka były powodem represji skierowanych przez komunistyczny aparat przymusu, szczególnie funkcjonariuszy Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, wobec niezłomnego kapelana. 

Dowiedz się więcej.

Jeśli chcesz zgłębić kazania ks. Jerzego Popiełuszki zachęcamy do zapoznania się z publikacją: Kazania patriotyczne księdza Jerzego Popiełuszki z okresu marzec 1982 r. – sierpień 1983 r., wyd. Biblioteka Słowa Podziemnego, Zeszyt IX, Warszawa 1983 r., Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja Jana Słodkowskiego, sygnatura archiwalna IPN Bi 720/8, s. 35–63. 

Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja: Jan Beszta-Borowski, sygnatura archiwalna: IPN Bi 625/36, s. 92.

Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja: Jan Beszta-Borowski, sygnatura archiwalna: IPN Bi 625/36, s. 92

Międlenie polskiego społeczeństwa przez aparat przymusu PRL 

Październik wziął swoją nazwę od słowa „paździerze” i okresu międlenia lnu i konopi – paździerze były odpadkami z tego procesu. W tym miesiącu zgładzono księdza Jerzego Popiełuszkę. Bestialsko potraktowany przez swoich oprawców, stał się w ich oczach zbędnym paździerzem, odpadem w procesie międlenia społeczeństwa polskiego. Jego świadectwo wiary i patriotyzmu zostało przyjęte przez rzeszę obywateli, a nauka nieugiętego kapłana była i jest wcielana w życie przez wielu Polaków.

13 października 1984 r. funkcjonariusze Departamentu IV MSW dokonali pierwszej w tym miesiącu próby zamachu na księdza Popiełuszkę. Wówczas w drodze powrotnej z Gdańska kierowca wiozący kapłana nie zatrzymał się gdy na drodze zobaczył mężczyznę – pracownika Służby Bezpieczeństwa. Dzięki temu udało mu się uniknąć napadu. Niecały tydzień później 19 października 1984 r. zamachowcy ponowili swoje działania zmierzające do unicestwienia duchownego. Jeden z nich przebrał się w mundur funkcjonariusza kontroli ruchu drogowego MO i pod pozorem czynności służbowej zatrzymał Volkswagena Golfa, którego pasażerem był kapelan „Solidarności”. Z unieruchomionego samochodu funkcjonariusze porwali księdza.

Kilka dni później opinię publiczną obiegła informacja o wyłowieniu ciała księdza Jerzego Popiełuszki z Wisły. Od tego czasu w pobliże elektrowni wodnej we Włocławku, czyli oficjalnego miejsca odnalezienia doczesnych szczątków księdza Jerzego Popiełuszki udają się pielgrzymki wiernych, którzy pragnął upamiętnić męczeńską śmierć niezłomnego prezbitera.

Dowiedz się więcej.

 Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o działaniach aparatu przymusu PRL wobec księdza Jerzego Popiełuszki zachęcamy do zapoznania się z serią: Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki, t. 1–4.  Pierwsze dwa tomy tej publikacji dostępne są do pobrania w Bibliotece cyfrowej IPN:  Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki 1982–1984, t. 1. Link: https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/zbrodnie-komunistyczne/36793,Aparat-represji-wobec-ksiedza-Jerzego-Popieluszki-19821984-t-1.html?search=7512680. Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki 1984, t. 2. Link: https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/zbrodnie-komunistyczne/36781,Aparat-represji-wobec-ksiedza-Jerzego-Popieluszki-1984-t-2.html?search=7512680 

Miejsce związane z męczeńską śmiercią księdza Jerzego Popiełuszki. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja: Jan Beszta-Borowski, sygnatura archiwalna: IPN Bi 625/36, s. 119.

Miejsce związane z męczeńską śmiercią księdza Jerzego Popiełuszki. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja: Jan Beszta-Borowski, sygnatura archiwalna: IPN Bi 625/36, s. 123.

Miejsce związane z męczeńską śmiercią księdza Jerzego Popiełuszki. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja: Jan Beszta-Borowski, sygnatura archiwalna: IPN Bi 625/36, s. 126.

Miejsce związane z męczeńską śmiercią księdza Jerzego Popiełuszki. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja: Jan Beszta-Borowski, sygnatura archiwalna: IPN Bi 625/42, fotografia nr 47, na jej odwrocie przyklejona kartka z tekstem: „18 marca 1985 r. na tamie we Włocławku, miejsce śmierci ks. J. Popiełuszki od lewej rodzice ks. Popiełuszki, ks. St. Suchowolec, St. Przestrzelski, Krzysztof Burek, żona kierowcy ks. Popiełuszki Chrostowskiego”.

Nieustraszeni Polacy

Rocznica śmierci księdza Jerzego Popiełuszki jest też okazją, aby wspomnieć o nieustraszonych ludziach, świadkach, biegłych, ale też wszystkich tych, którzy nie zważając na konsekwencje uczestniczyli w ostatniej drodze kapelana „Solidarności”. 

1 listopada 1984 r. w Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku powołani biegli – prof. dr Maria Byrdy i dr med. Tadeusz Jóźwik – dokonali oględzin i sekcji zwłok księdza Jerzego Popiełuszki, podczas których stwierdzili na jego ciele liczne ślady tortur. W czasie prowadzonej sekcji zwłok zbierały się pod białostockim prosektorium osoby, chcące uczcić pamięć o umęczonym duchownym.

Również następnego dnia ogromne tłumy towarzyszyły doczesnym szczątkom kapłana, które zostały wyprowadzone z katedry białostockiej w ostatnią podróż do Warszawy na miejsce wiecznego spoczynku przy kościele św. Stanisława Kostki. 

Dowiedz się więcej.

W Oddziałowym Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej przechowywany jest unikalny zbiór kopii elektronicznych z dokumentacji fotograficznej sekcji zwłok ks. Jerzego Popiełuszki, ze sprawy sygn. II K. 53/84 Sądu Wojewódzkiego w Toruniu. Materiały do IPN zostały przekazane przez Tadeusza Wojciecha Joźwika. Zdjęcia z sekcji zwłok ks. Jerzego Popiełuszki przeprowadzonej w dn. 31.10.1984 r. w sali sekcyjnej Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku (83 obiekty w tym 74 zdjęcia), a także materiał poglądowy: zdjęcia z wizji lokalnych, szkice sytuacyjne, zdjęcia zwłok ks. Jerzego Popiełuszki po wyłowieniu z Wisły. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja Tadeusza Wojciecha Jóźwika, sygnatura archiwalna IPN Bi 730/2.

Akta kontrolne śledztwa i akta prokuratora wojewódzkiego w Białymstoku w sprawie gróźb karalnych wobec prof. Marii Byrdy biegłej wykonującej sekcję zwłok księdza Jerzego Popiełuszki. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, zespół Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białymstoku 1983–1990, sygnatury archiwalne IPN Bi 0037/67, IPN Bi 07/427.

Wyprowadzenie doczesnych szczątków kapłana Jerzego Popiełuszki z prosektorium w Białymstoku, 2 XI 1984 r. Autor zdjęć: Waldemar Grzegorczyk. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja Waldemara Grzegorczyka, sygnatura archiwalna IPN Bi 773/1, s. 9.

Wyprowadzenie doczesnych szczątków kapłana Jerzego Popiełuszki z prosektorium w Białymstoku, 2 XI 1984 r. Autor zdjęć: Waldemar Grzegorczyk. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja Waldemara Grzegorczyka, sygnatura archiwalna IPN Bi 773/1, s. 27.

Kolaż zdjęć złożony m.in. z fotografii zrobionej podczas szykowania ciała księdza Jerzego Popiełuszki w prosektorium białostockim oraz wyprowadzenia zwłok z tego miejsca, 2 XI 1984 r. Źródło: Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, kolekcja Romualda Rozwodowskiego, sygnatura archiwalna: IPN Bi 534/1, s. 75.

Osoby zainteresowane skorzystaniem z naszego zasobu archiwalnego zachęcamy do zapoznania się z rodzajami wniosków o udostępnienie akt: https://ipn.gov.pl/pl/archiw/udostepnianie/rodzaje-realizowanych-w/

Prezentowane Państwu materiały archiwalne zostały przekazane do białostockiego Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej między innymi w ramach akcji „Archiwum Pełne Pamięci” (https://archiwumpamieci.pl/). Zapraszamy do wzięcia udziału w tym projekcie. Razem możemy ocalić od zapomnienia ważne historie.

Opracowanie tekstu: Jakub Grodzki (Oddziałowe Archiwum IPN w Białymstoku/ Oddziałowe Biuro Administracyjno-Gospodarcze IPN w Białymstoku) 

Wybór zdjęć: Justyna Grochocka (Oddziałowe Archiwum IPN w Białymstoku), Jakub Grodzki (Oddziałowe Archiwum IPN w Białymstoku/ Oddziałowe Biuro Administracyjno-Gospodarcze IPN w Białymstoku)

opr./TL/